Vooral kokmeeuwen dit jaar slachtoffer van vogelgriep. Foto door Albert de Jong (SOVON vogelonderzoek)

Vorig jaar werd het hoog pathogene vogelgriep virus H5N1 vastgesteld in kolonies van kustbroedvogels in Nederland. In korte tijd zijn daaraan duizenden volwassen broedvogels en hun kuikens slachtoffer geworden. In andere jaren vonden uitbraken van vogelgriep onder wilde vogels voornamelijk plaats in de wintermaanden. Het bijzondere aan de huidige vogelgriepgolf, is dat het na de wintermaanden niet verdween. De uitbraak in 2022 viel daardoor voor het eerst samen met het broedseizoen. En dat is nu ook het geval.

Vogelgriep tijdens het broedseizoen

Het zien van veel dode vogels in de broedgebieden die we zo goed mogelijk proberen te beschermen, is voor alle boswachters lastig. Het stelt ons ook voor een dilemma. De dode vogels zo veel mogelijk opruimen om verspreiding van het virus te voorkomen, of niet opruimen om verstoring van de broedkolonies te voorkomen? Want ook dat zou verspreiding kunnen veroorzaken. In principe zijn we vanuit Staatsbosbeheer terughoudend met het opruimen van dode vogels. Het is namelijk ook voor mensen niet geheel zonder risico’s. Maar we kijken per gebied wat de beste keuze is. Als bijvoorbeeld een soort of populatie door de vogelgriep onder grote druk komt te staan, ruimen we de dode dieren op. En dat laatste is in veel van de kwetsbare broedkolonies in de delta het geval.

Vorig jaar werden voornamelijk meeuwen, grote sterns en visdiefjes slachtoffer. In totaal werden er in 2022 bijna 18.000  dode vogels geregistreerd in het Deltagebied. Een groot aantal partijen heeft meegewerkt aan het verwijderen en tellen van de dode vogels, zo ook Staatsbosbeheer.  Dit jaar zien de vogelgriep met name in kolonies van de kokmeeuw, maar ook andere vogelsoorten zijn het slachtoffer.

Vogelgriep juni 2023

Net zoals vorig jaar zagen we in het voorjaar dat het aantal slachtoffers van de vogelgriep snel toenam. In de derde week van juni waren er naar schatting in de provinciale eenheid Zuidwestelijke Delta (provincie Zeeland, Biesbosch, Goeree-Overflakkee en Hoeksche Waard) in gebieden van Staatsbosbeheer al meer dan 5500 dode vogels opgeruimd door gespecialiseerde bedrijven of door onze eigen mensen.

Schouwen-Duiveland en Tholen

Boswachter Marijke Lieman: Toen vorig jaar de vogelgriep ook gedurende de zomer bleef rondgaan onder de kustbroedvogels hielden wij angstvallig onze kolonies in de gaten. We hadden geluk; onder de vogels broedend in Plan Tureluur (Schouwen-Duiveland) en de Scherpenissepolder, Schakerloopolder, Heideweg en Stinkgat (allen op Tholen) bleef de griep uit. Wel hadden wel dode vogels: door de droogte waren jonge vogels, die nog niet konden vliegen, omgekomen door het gebrek aan zoet water.

Ook dit jaar houden we de kolonies goed in de gaten en terwijl er al vele meldingen van slachtoffers – met name onder de kokmeeuwen – in het hele land binnenkwamen, leek het vooralsnog goed te gaan in onze broedgebieden. Tot begin juni: in de Schakerloopolder troffen we 26 dode vogels aan. En dag later waren het er al meer. En ook in het Stinkgat werden enkele dode kokmeeuwen aangetroffen én een enkele visdief. In totaal komen we nu op 800 dode vogels in onze gebieden.

Een bureau gespecialiseerd in het afhandelen van incidenten met betrekking op het milieu, gaat de vogels opruimen onder begeleiding van een boswachter.

Zeeuws-Vlaanderen, Walcheren, Noord- en Zuid-Beveland

Boswachter Ilse Maas: Al in maart zagen wij de eerste slachtoffers in gebieden zoals Autrischepolder en Margarethapolder in Zeeuws-Vlaanderen. Dat begon met een enkeling, maar is ondertussen opgelopen tot tientallen vogels per week. Het gaat vooral om meeuwen zoals de kokmeeuw en de zwartkopmeeuw. De afgelopen periode hebben heel actief gemonitord bij al onze kust- en weidevogel gebieden. Gelukkig blijven de besmettingen in andere gebieden beperkt tot enkelingen zoals in Papeschor en Molenpolder (Zeeuws-Vlaanderen), Noordervroon (Walcheren) en de Deesche Watergang (Zuid-Beveland). In totaal hebben we nu al 1.200 dode vogels opgeruimd uit onze gebieden.

Biesbosch

Boswachter Harm Blom: Het heeft hier wat langer geduurd omdat het getij van de Biesbosch dagelijks water rondom het broedvogeleiland verplaatst. Vanaf april zagen wij meer dode kokmeeuwen in polder Hardenhoek, in de Brabantse Biesbosch. Bij de kolonietelling bleek er sprake te zijn van flinke sterfte. Op 2 mei telden wij 244 dode vogels, waarvan 211 kokmeeuwen, 32 zwartkopmeeuwen en 1 kluut. Toen bleek bij ons dus voor het eerst de vogelgriep in de kolonie in te slaan. Nu ruimt ons team wekelijks vogels op uit de besmette gebieden. In totaal hebben we dit jaar al bijna 1.800 dode vogels verwijderd uit de gebieden, waaronder de laatste tijd ook veel jongen.

Vorig jaar hadden we een andere situatie, toen was er in de broedkolonie bijna geen sterfte maar hadden we vooral in de winter nog sterfte onder brandganzen.

Zuid-Hollandse Delta (Hoeksche Waard, Goeree-Overflakkee en dat wateren hiertussen)

Boswachter Vera Willemsen: In de gebieden van de Zuid-Hollandse Delta is de vogelgriep net als in andere delen van het land ook na de winter aanwezig gebleven. Helaas liepen de aantallen op de vogeleilanden in het Haringvliet vanaf het broedseizoen langzaam weer op. Dit jaar zien wij dat vooral zwartkopmeeuwen en kokmeeuwen worden getroffen door dit virus, en de laatste weken zien wij hier ook weer een stijging van vogelgriep onder de grote sterns. Vorig jaar is een groot deel van de populatie grote sterns (tussen de 70% en de 80% volwassen vogels) getroffen door vogelgriep. Nederland is een belangrijke plek voor de grote sterns, aangezien een groot deel van de Europese vogels in ons land broedt. Daarom maken we ons grote zorgen over het voortbestaan van deze vogel, omdat grote sterns op latere leeftijd broeden en gemiddeld slechts één kuiken per jaar grootbrengen. Op dit moment komen de aantallen gelukkig nog niet in de buurt van vorig jaar, maar dit kan elk moment omslaan. Wij hopen uiteraard dat dit niet gebeurd.

Meerdere keren per week wordt er naar de vogeleilanden gevaren. Hier controleren wij hoe het met de vogels gaat en ruimen wij dode vogels op om verdere besmettingen te voorkomen. Daarnaast is het belangrijk om in de gebieden de rust te bewaren en de vogels niet te verstoren. Op dit moment hebben wij al 1.800 vogels opgeruimd uit de gebieden.

Grevelingen

Boswachter Merijn Loeve: In de Grevelingen hebben we op dit moment nog geen massale sterfte gehad en we controleren de kolonies regelmatig. Het aantal dode jonge kokmeeuwen loopt wel langzaam op, dus dat wordt de komende weken heel spannend. De kokmeeuwen zitten namelijk verspreid in verschillende kolonies, tussen andere vogelsoorten in.

Wat te doen als je zelf een dode vogel vindt?

Benader zieke en dode vogels die je tegenkomt niet. Raak ze niet en houd je hond aan de lijn. Je kunt een melding maken bij het DWHC: Dutch Wildlife Health Centre.