Boze steltkluten foto: D. Stofmeel

In veel van onze natuurgebieden op Schouwen-Duiveland en Tholen worden koeien ingezet als natuurlijke maaimachines om verruiging van het gebied tegen te gaan, om opslag van struiken en bomen te beperken waardoor bosvorming wordt vertraagd. Door hun begrazingspatroon vormen ze het landschap, de mest trekt vele insecten aan, waar weer veel vogels op af komen. De biodiversiteit in een gebied met grazers ligt hoger dan een gebied waar gemaaid wordt. Toch botst het inzetten van begrazers als koeien, paarden of schapen wel eens met ons andere doel van het natuurgebied: het zorgen voor een goed leefgebied voor onze (kust)broedvogels.

Doel van begrazing

Het inzetten van grote grazers bij het beheren van natuurgebieden is na 1975 op gang gekomen met als doel natuurlijke begrazing na te bootsen: meer wildernis en natuurlijke processen, onderhoud, productie en biodiversiteitsbevordering.

Verwildering en natuurlijke processen

Waar grazers lopen ontstaat een afwisselend landschap. Op sommige plaatsen komen ze vaak en zal het gras kort zijn, op andere plaatsen kan het meer verruigen. Juist de afwisseling maakt een gebied geschikt als broedgebied, de ene vogel kiest voor een kaal en overzichtelijke plek om een nest te maken, een andere soort zoekt de veiligheid van hoog gras op. Op natte plekken wordt de zode kapot getrapt, waardoor pionier-planten kunnen ontkiemen en de mest met alle insecten is een buffet voor heel veel insectenetende dieren.

Onderhoud en productie

Het inzetten van grazers geeft een natuurlijk en afwisselend beeld van het landschap. Zij onderhouden het gebied wat anders door maaimachines gedaan moet worden, wat hoge kosten met zich meebrengt door het maaien én afvoeren van het maaisel. Vaak kiest men voor grazers van boeren uit de buurt,  die er gedurende het groeiseizoen in het natuurgebied lopen. Soms wordt er gekozen voor jaarrondbegrazing. Dit kan zijn met eigen vee (Shetlanders, Exmoor-pony’s etc) of ook weer met vee van boeren (jong vee of vleeskoeien).

Biodiversiteit

Het inzetten van grazers in natuurgebieden heeft altijd als doel het behouden of vergroten van de biodiversiteit van het gebied. Door het creëren van een afwisselend landschap, maar ook door het verspreiden van zaden en sporen via de vacht, poten of mest, wordt de biodiversiteit vergroot.

Broedgebieden

Veel van onze natuurgebieden in Zeeland-Noord zijn ingericht voor (kust)broedvogels. Door de ligging in de Delta zijn deze gebieden van groot belang voor deze vogels. De meeste kustbroedvogels houden van een kaal landschap, waardoor ze de vijand als buizerd of kraai goed zien aankomen en daarop kunnen participeren. Vandaar dat in de meeste gebieden de koeien in mei de wei in mogen, ze moeten eten om het landschap aantrekkelijk te houden voor de vogels. Omdat té veel koeien of andere grazers veel verstoring geven, mag er slechts een derde van het totale aantal beesten de wei in. Pas later mag de boer zijn totale kudde in het natuurgebied plaatsen.

Boze steltkluten

In een van onze gebieden hadden minimaal twee paartjes steltkluut, een zeldzame soort, een nest gemaakt op een mini-eilandje in het water, eigenlijk niet meer dan een richeltje. Een veilige plek, echter jonge koeien zijn nieuwsgierig en komen graag even kijken. Meteen werd er een poging ondernomen om de koeien te verjagen, maar de koeien leken niet erg onder de indruk. Uiteindelijk zijn ze vertrokken en bleken de nestjes gelukkig niet vertrapt te zijn. Ondertussen lopen er jonge steltkluutjes rond.

Ondanks de goede afloop kregen we er vragen over. Kunnen de koeien niet later de wei in? Kunnen de steltkluutnesten beschermd worden met een raster?  Als de koeien nog later de wei ingaan, lukt het ze niet meer om al de vegetatie weg te eten, waardoor het gebied verruigd en minder geschikt wordt als broedgebied. Ook het plaatsen van een raster op dat moment was geen optie, de werkzaamheden zouden zo verstorend zijn, dat de dieren hun nest verlaten. In dit geval was niets doen de beste optie. En laten we hopen dat de kleine steltkluutjes groot worden, want uit het ei komen is één ding, opgroeien is een volgende uitdaging.